M?mm?d ?min R?sulzad?

KGB (2011-08-10 02:06)
1920-ci ild? aprel hadis?l?rind?n sonra M.?.R?sulzad? Lah?cda h?bs? al?nd?. Onun tutulmas? x?b?ri h?min ilin noyabr?n ?vv?ll?rind? Vladiqafqaz (indiki Orconikidze) ??h?rind? olan ?.V.Stalin? ?atd?r?ld?. Stalin he? k?s? x?b?r verm?d?n Bak?ya g?l?r?k, XII Ordunun x?susi ??b?sinin r?isi V.Pankratova RSFSR-i Mill?tl?r Komissarl??? ad?ndan g?st?ri? verdi v? ?z? ??xs?n h?bsxanaya gedib M.?.R?sulzad?ni azad etdi. Bununla ?.V.Stalin 1905-ci ild? onu ?l?md?n qurtaran ke?mi? inqilab?? dostu M.?.R?sulzad?nin qar??s?nda ?z tarixi vicdan borcunu yerin? yetirdi. O, M.?.R?sulzad?ni ?z? il? birlikd? Moskvaya apard? v? RSFSR Mill?tl?r Komissarl???nda m?tbuat m?v?kkili v?zif?sin? t?yin etdi. M.?.R?sulzad? RSFSR Mill?tl?r Komissarl???na tabe olan Moskva ??rq??nasl?q (ke?mi? Lazarev) institutunda da fars dilind? d?rs demi?dir. RSFSR-in Mill?tl?r Komissarl???n?n orqan? olan "Yjdsq djcnjr" jurnal?n?n 1922-ci il 1-ci n?mr?sind? x?b?r verilir ki, 2-ci n?mr?d? M.?.R?sulzad?nin "Q?dim ?ran?n kommunistl?ri" adl? m?qal?si ?ap olunacaq. M?zd?kizm h?r?kat?ndan b?hs ed?n bu m?qal? ?ap olunmam??d?r. Bunu M.?.R?sulzad?nin m?hacir?t? getm?si il? izah etm?k olar. M.?.R?sulzad?nin xaric? getm?sinin d?zg?n t?fsilat? onun v?fat? m?nasib?ti il? m??hur Az?rbaycan ?d?biyyat??nas?, T?rkiy?d? v?fat etmi? ?bd?lvahab Yurdsev?rin (1898-1976) xatir? yaz?s?nda ?z ?ksini tapm??d?r. O yaz?r: "M?savat" partiyas?n?n gizli m?rk?zi komit?sinin ?n m?h?m t???bb?sl?rind?n biri M.?.R?sulzad?ni Moskvadan qa??rmaq olmu?dur. ?vv?lc? bir yolda? vasit?sil?, sonra is? sabiq Parlament ?zv?, m?rhum R?himb?y V?kilovu (1897-1937) v? Bak? ?sg?ri t??kilat?n?n r?isi, ??hid yolda??m?z doktor Dada? H?s?nzad?ni (1898-1926) bir q?d?r pul il? Moskvaya g?nd?rm?k sur?til? M.?.R?sulzad? il? t?masda olmu?lar. M?mm?d ?min R?sulzad?y? t?klif olunmu?dur ki, elmi-t?dqiqat ad? il? Leninqrada getsin. Onun oradan r?hm?tlik tatar maarif?il?rind?n Musa C?rurullah Bigiyevin (1875-1949) m?y?ss?r yard?m? il? v? qay?qla Fin k?rf?zi ?z?rind?n ?z?r?k Finlandiyaya qa??r?lmas? t?min edilmi?dir ("Az?rbaycan" jurnal?, Ankara, No3, 1955-ci il). Sonralar SSR?-d? ba? vermi? faci?li hadis?l?r g?st?rdi ki, bu, yegan? d?zg?n yol idi. He? ??bh?siz, M.?.R?sulzad? 1925-ci ild?n sonra sa? qalmayacaqd?. Bel?likl?, M.?.R?sulzad?nin m?hacir?t d?vr? ba?lan?r. 1928-ci ild? ?stambulda M.?.R?sulzad?nin "Az?rbaycan respublikas?n?n ke?mi?i, t???kk?l? v? indiki v?ziyy?ti", "?srimizin s?yavu?u", "?stiqlal m?fkur?si v? g?nclik" kitablar? ?ap edilir. 1923-c? ild?n onun redaktorlu?u il? ?stambulda "Yeni Qafqaziya" jurnal? n??r? ba?lay?r. M.?.R?sulzad? 1928-ci ild? ?stambulda "?nqilab?? Sosializmin iflas? v? demokratiyan?n g?l?c?yi", "Mill?t v? Bol?evizm" v? "Qafqasya t?rkl?ri" kimi ?s?rl?rini ?ap etdirmi?dir. H?min ild? onun redaktorlu?u il? "Az?ri t?rk?" (1928-1931), sonra is? "Odlu yurd" (1929-1930) jurnallar? v? h?ft?lik "Bildiri?" (1929-1931) q?zeti d? n??r edilm?kd? idi. 1930-cu ild? M.?.R?sulzad?nin Parisd? frans?z dilind? "Az?rbaycan v? istiqlaliyy?ti" v? rus dilind? "Qafqaz problemi il? ?laq?dar olaraq panturanizm" kitablar? ?ap olundu. 1931-ci ild?n M.?.R?sulzad?nin m?hacir?t d?vr? Avropa ?lk?l?rind? davam edir. Onun redaktorlu?u il? Berlind? ayda ?? d?f? n??r edil?n "?stiqlal" (1932-1934) q?zeti v? "Qurtulu?" (1934-1938) jurnal? ?ap edilirdi.

KGB (2011-08-10 02:06)

1933-c? ild? M.?.R?sulzad?nin Berlind? ?ap olunan "Az?rbaycan respublikas? haqq?nda b?zi qeydl?r" adl? kitab? da b?y?k maraq do?urur. M.?.R?sulzad? h?m d? g?rk?mli ?d?biyyat??nas idi, onun 1936-c? ild? Berlind? "?a?da? Az?rbaycan ?d?biyyat?" m?qal?si ?ap edilmi?dir. 1938-ci ild? Belind? alman dilind? "Az?rbaycan problemi" v? 1939-cu ild? Var?avada polyak dilind? ??xm?? "Az?rbaycan?n h?riyy?t sava??" kitablar?n?n adlar?n? ??km?m?k olmaz. O, 1938-ci ild?n Pol?a h?kum?tind? m?sl?h?t?i i?l?mi?, sonralar, 1940-c? ild?n Rum?niyada ya?am??d?r. Onun 1943-c? ild? ?stambulda n??r olunmu? "?slam-t?rk ensiklopediyas?n?n" 1-ci cildind? "Az?rbaycan l?hc?si" adl? m?qal?si edilmi?dir. 1947-ci ild?n Ankaraya k???n M.?.R?sulzad?nin 1949-cu ild? "Az?rbaycan?n kultur k?l?nkl?ri" adl? kitab? i??q ?z? g?rm??d?r. Onun "?a?da? Az?rbaycan ?d?biyyat?" (1950-ci il) v? "?a?da? Az?rbaycan tarixi" (1951-ci il) kitablar? h?min ill?rd? M.?.R?sulzad?nin m?hsuldar i?l?diyini g?st?rir. O, 1951-ci ild? Ankarada "Az?rbaycan ?airi Nizami" adl? sanball? monoqrafiyas?n? ?ap etdirm?kl? d?nya nizami??nasl???na bir ?ox yenilikl?r g?tirmi?dir.

KGB (2011-08-10 02:07)
H?min ild? M.?.R?sulzad?nin Nyu-Yorkda ingilis dilind? n??r olunan "Ukrayna" toplusunun 1951-ci il 3-c? n?mr?sinin 7-ci cildind? "Az?rbaycan respublikas?" m?qal?si ?ap edilmi?dir. Londonda ingilis dilind? n??r olunan "Britaniya ensiklopediyas?"nda "M?savat" partiyas?n?n yaranmas? tarixi v? Az?rbaycan Demokratik Respublikas?n?n t???kk?l?n? aid" m?qal? d? onun q?l?mind?n ??xm??d?r. ?kinci d?nya m?harib?sind?n sonra T?rkiy?d? n??r edilm?kd? olan "T?rk ensiklopediyas?"nda Az?rbaycana aid m?qal?l?rin bir ?oxu M.?.R?sulzad? t?r?find?n yaz?lm??d?r. Ankarada ya?ad??? d?vrd? o, "T?rk tarix qurumu" v? "T?rk dili qurumu" il? yax?ndan ?m?kda?l?q etmi?dir. 1952-ci ild?n Ankarada n??r olunan "Az?rbaycan" jurnal?nda xalq?m?z?n tarixi v? ?d?biyyat? haqq?nda bir sil-sil? m?qal?sini d? bura ?lav? ets?k, M.?.R?sulzad?nin heyr?tamiz yarad?c?l??? haqq?nda t?s?vv?r daha da ayd?nla?ar. O, ikinci d?nya m?harib?sin? q?d?r Parisd? rusca n??r olunan "Qafqaz" (1932-1938) v? frans?zca burax?lan "Prometey" (1928-1939) jurnallar?nda ?z m?qal?l?ri il? ??x?? etmi?dir. Onun 1920-ci ild?n sonra i?l?tdiyi a??q v? gizli imzalardan "M?h?mm?d ?min R?sulzad?", "Yalvac o?lu", "M?h?mm?d ?min", "M.?lif R?sulzad?" v? s. qeyd etm?k olar. Ankara universitetinin tibb fakult?sinin klinikas?nda ??k?r x?st?liyind?n yatan M?h?mm?d ?min 1955-ci il mart?n 6-da gec? saat on bir? on d?qiq? qalm?? ?? d?f? "Az?rbaycan… Az?rbaycan… Az?rbaycan…" dey?r?k ?b?diyy?t? qovu?du. Ankara radiosu mart?n 7-d? saat 22-45 d?qiq?d? sabiq Az?rbaycan milli ??ras?n?n s?dri M.?.R?sulzad?nin v?fat etdiyini t??ss?fl? bildirdi

KGB (2011-08-10 02:07)
O, Ankara ?sri q?birstanl???nda d?fn edilib. V?fat? m?nasib?til? T?rkiy?d?, ?randa v? Q?rbi Avropa ?lk?l?rind? xeyli nekroloq ?ap olunub. Bunlardan ?n maraql?s? S.H.Ta??zad?nin ?ap etdirdiyi nekroloqdur. ?sli Ordubaddan olan, ?z? T?brizd? d?nyaya g?lmi?, M.?.R?sulzad? il? birlikd? ?ran m??rut? inqilab?n?n ?sas r?hb?rl?rind?n biri hesab edil?n, sonralar P?hl?vi ?sul-idar?sinin t?r?fdar?na ?evril?n v? ?z do?ma xalq?na yad bir adam olan, ?ran?n ?n g?rk?mli d?vl?t xadimi, diplomat? v? alimi say?lan Seyid H?s?n Ta??zad? "S?h?n" jurnal?nda yaz?rd?: "R?sulzad?, b?t?n ?mr?m boyunca, ??rq d?nyas?nda tay?na rastla?mad???m, m?bali??siz s?yl?y? bil?c?yim f?vq?lad? nadir insanlardan biri idi. M?mm?d ?min b?y t?rbiy?li, q?vv?tli v? sa?lam m?ntiq sahibi, t?miz q?lbi, do?ru s?zl?, m?tan?tli, tam m?nas?yla d?r?st, fikir v? yoluna d?rin bir iman b?sl?y?n f?dakar, m?cahid v? ?rn?k bir insand?. Bel?l?rin? z?man?mizd? v? h?l? bizim t?r?fl?rd? rast g?lm?k m?mk?n deyildir" ("S?h?n" jurnal?, tehran, No4, 1955-ci il). 1978-ci ild?, ?l?m?nd?n 23 il sonra: - Ankarada M.?.R?sulzad?nin "Milli t?san?d" ("Milli h?mr?ylik"

adl? kitab? n??r olundu. 1985-ci ild? d?nyan?n ?n q?dim universitetl?rind?n biri olan Oksfordda M.?.R?sulzad?nin "Qafqaz problemi il? ?laq?dar olaraq panturanizm" adl? kitab? ingilis dilind? ?n s?zl?, rus dilind? ikinci d?f? ?ap edilmi?dir. M.?.R?sulzad?nin 1989-cu ild? "?srimizin S?yavu?u" v? 1990-c? ild? is? "Az?rbaycan respublikas?n?n ke?mi?i, t???kk?l? v? indiki v?ziyy?ti" adl? kitablar? Ankarada yenid?n i??q ?z? g?rm??d?r. Az?rbaycan milli d?vl?tinin yarad?c?s?, xalq?m?z?n b?y?k o?lu v? g?rk?mli m?t?f?kkir M?mm?d ?min R?sulzad?nin ?d?bi-tarixi irsini geni? oxucu k?tl?sin? ?atd?rma??n vaxt? ?oxdan g?lib ?atm??d?r. Bu bax?mdan ilk d?f? xalq?m?za t?qdim olunan M.?.R?sulzad?nin "?srimizin S?yavu?u" (T?rk dilind?n t?rc?m? ed?n Mayis ?lizad?), "?a?da? az?rbaycan ?d?biyyat?" v? "?a?da? Az?rbaycan tarixi" (h?r iki ?s?ri t?rk dilind?n t?rc?m? ed?n Pa?a ?li o?ludur) ?s?rl?ri inan?r?q ki, geni? oxucu k?tl?si t?r?find?n r??b?tl? qar??lanacaqd?r