Seyid ?li ?mad?ddin N?simi
KGB (2011-08-10 02:18)Do?um tarixi: 1369-cu il
Do?um yeri: ?amax?
?l?m tarixi : 1417-ci il
?l?m (edam) yeri: H?l?b (Suriya)
KGB (2011-08-10 02:21)H?yat?
N?siminin h?yat? haqq?nda geni? m?lumat m?vcud deyil. M?nb?l?rin ?ks?riyy?ti onun ad?n? ?mad?ddin kimi g?st?rir, ancaq N?siminin ?sl ad?n?n ?li v? ?m?r oldu?unu qeyd ed?n m?nb?l?rd? vard?r. Bir ?ox t?dqiqat?? onun ?amax?da ba?qalar? is? Bursada, T?brizd?, Bak?da, Diyarbak?rda v? h?tta ?irazda anadan oldu?unu iddia edirl?r.
Bilirsense danis,ilham alsinlar...Bilmirsense sus, insan saysinlar!!!
KGB (2011-08-10 02:22)?airin atas? Seyid M?h?mm?d ?irvanda yax?? tan?nan ??xsiyy?tl?rd?n idi. N?siminin bir qarda?? da olub. Onun ?amax?da ya?ad???, ?ah X?ndan t?x?ll?s? il? ?erl?r yazd??? v? haz?rda bu adla tan?nan q?dim q?bristanl?qda basd?r?ld??? m?lumdur. ?slamdan sonrak? d?vrd? ?amax? iri m?d?niyy?t m?rk?zl?rind?n birin? ?evrilmi?di. Burada ?oxlu m?kt?b, m?dr?s?, b?t?n ??rqd? m??hur olan ?er v?
musiqi m?clisl?ri f?aliyy?t g?st?rir, z?ngin ictimai v? ??xsi kitabxanalar m?vcud idi. Paytaxtdan bir q?d?r k?narda, M?lh?m adlanan yerd? m??hur ?air Xaqaninin ?misi-alim v? h?kim Kafi?ddin t?r?find?n yarad?lm?? Dar-??-??fa tibb akademiyas? da f?aliyy?t g?st?rirdi. ?amax?dan b?t?v bir ?air v? aliml?r pleyadas? ??xm??d?r ki, onlar?n da aras?nda b?y?k s?n?tkar ?fz?l?ddin Xaqanini x?susi qeyd etm?k laz?m g?lir. N?siminin m?kt?b ill?ri bel? bir m?hitd? ke?ib.
?airin ?s?rl?rinin t?hlili g?st?rir ki, N?simi ?amax?da o d?vr?n ?n yax?? universitetl?rinin t?l?bin? cavab ver?c?k bir d?r?c?d? kamil t?hsil ala bilib. O, klassik ??rq v? q?dim yunan f?ls?f?sini, habel? ?d?biyyat?n? d?rind?n m?nims?mi?, ?slam v? Xristianl?q dinl?rinin ?saslar?na yax?ndan b?l?d olmu?, tibb, astronomiya v? astrologiya, riyaziyyat v? m?ntiq elml?rin? d?rind?n yiy?l?nmi?di. O, dill?ri el? yax?? ?yr?nmi?di ki, Az?rbaycan, fars v? ?r?b dill?rind? eyni d?r?c?d? g?z?l ?e'rl?r yaza bilirdi. Onun az?rbaycanca ?e'rl?rinin dili h?m z?nginliyi, h?m d? xalq nitqin? yax?nl??? il? se?ilir, atalar s?zl?ri, z?rb-m?s?ll?r, hikm?tli s?zl?r burada ?oxluq t??kil edir. N?siminin r?bail?ri Az?rbaycan xalq ?e'ri n?mun?l?ri olan bayat?lara ?ox yax?nd?r. N?siminin poeziyas?nda Az?rbaycan?n, el?c? d? dig?r ??rq ?lk?l?rinin m??hur alim v? ?airl?rinin adlar? tez-tez xat?rlan?r. Bunlardan ?li ibn Sinan?, Xaqanini, Nizaminini, F?l?kini, H?llac M?nsuru, F?zl?llah N?imini, ?eyx Mahmud ??b?st?rini, ?vh?di Mara?ayini v? ba?qalar?n? g?st?r? bil?rik.
Bilirsense danis,ilham alsinlar...Bilmirsense sus, insan saysinlar!!!
KGB (2011-08-10 02:22)H?rufil?r Teymurl?ng t?r?find?n ciddi t?zyiql?r? m?ruz qald??? bir vaxtda N?simi v?t?nd?n did?rgin d???b, ?raq, T?rkiy?, Suriyada ya?ama?a m?cbur olub. H?rufilik t?limi ?sas?nda ir?li s?rd?y? panteist ideyalar? ?st?nd? H?l?b ??h?rind? edam olunub. N?simini T?brizi nisb?sind? t?qdim ed?n ?bn ?l-?mad H?nb?li yaz?r: “O, h?rufil?rin ?eyxidir, H?l?bd? sakin idi, t?r?fdarlar? ?oxald?, bid?ti artd?, i? o yer? ?atd? ki, sultan onun ?ld?r?lm?sini ?mr etdi, boynu vuruldu, d?risi soyuldu, ?arm?xa ??kildi.”
N?simi 3 dild? yaz?b. O, ?z ideyalar?n? pe??kar filosof kimi ayr?ca traktatlarda bitkin sistemd? verm?yib, ??nki Miyan?cinin, ?bn ?r?binin geni? ?hat?li sufi-f?ls?fi ?s?rl?rind?n sonra bu m?zmunda traktatlar yazma?a o zaman b?lk? d? ehtiyac duyulmurdu. H?rufiliyin n?z?ri ?saslar?na g?ldikd?, N?iminin ?s?rl?rind? o art?q i?l?nib haz?rlanm??d?
Bilirsense danis,ilham alsinlar...Bilmirsense sus, insan saysinlar!!!
KGB (2011-08-10 02:22)F?ls?f?si
N?simid? h?r iki qrup – m?t?dil v? ifrat sufil?rin t?siri ayd?n duyulur. N?simi Allah? d?rk etm?kl? m?vcud ?oxlu?un he?liy? varmas?, h?r ?eyin vahid varl???n t?zah?r? olaraq qalmas? fikrin? ??rik olur: “Faniyi m?tl?q olmu?am, Haqlayam, Haqq olmu?am.” N?simi idrakda y?qinliyin elmi, y?qinliyin eyni, y?qinliyin h?qiq?ti m?rh?l?l?rini n?z?rd?n ke?irib. Birincisi, bilik, ikincisi, g?rm? v? ???nc?s? Haqqa ?atmaqd?r.
Monoteist sufil?rin varl?q t?liminin ?sas?nda kreatsionizm n?z?riyy?si durur. Bu, sufi ?d?biyyatda Qurandan g?t?r?lm?? “k?n! F? kan?” (Ol! Oldu!) il? g?st?rilib. Sonralar bu ehkam?n ?sasland?r?lmas? ???n bir h?disd?n istifad? edibl?r: “M?n gizli bir x?zin? idim, ist?dim ki, tan?n?m. Ruhlar? v? insanlar? yaratd?m ki, tan?nam.” N?simi “Ol! Oldu” ifad?sin? kaf (k) il? nun (n), h?min h?dis? is? “Kuntu k?nz?n” dey? d?f?l?rl? i?ar? edib. Lakin h?min ifad?l?ri panteist m?zmunda i?l?dib.
N?siminin panteizmini sufil?rd?n f?rql?ndir?n ba?l?ca x?susiyy?t onun h?rufi r?mzl?rind?n istifad? etm?sidir. 28, yaxud 32 h?rf, onun m?h?m ifad? vasit?l?rind?ndir.
N?siminin ?s?rl?rind? “Haqq” il? “c?ml? al?m” aras?ndak? eyniyy?t ???n “?nsan” anlay???ndan istifad? olunur. Bel? ki, “?nsan” ?n geni? h?cmd? “Allah” haqq?nda, ?n z?ngin m?zmunda is? “c?ml? al?m”, yaxud onun t?zah?rl?ri haqq?ndad?r. ?n geni? h?cmli anlay?? olan “Haqq“ il? eynil??diril?n “M?n” anlay???na yaln?z b?t?n m?vcudat?n m?tl?q m?cmusu b?rab?rdir. ?ks t?qdird?, “M?n” h?r ?ey? ?amildir, ona ?amil olan is? yoxdur. Allah? t?bi?td?n ayr? hesab etm?yi korluq hesab edir.
N?simi insan? n? q?d?r ?mumil??dirib m?c?rr?dl??dirib kosmoloji h?dd? matd?rsa da, onunh?yatda real, etik v?ziyy?tini, c?miyy?td? yerini unutmay?b. Onun fikrinc?, ?r?k s?xan ?? ?ey var: Birincisi, yaman qon?u, pis xasiyy?tli dost, pis ?vr?t. ?kincisi, yalan??l?q, qeyb?t, pax?ll?q, ?dav?t. ???nc?s?, b?htan, ?l? salma, kobud zarafat
Bilirsense danis,ilham alsinlar...Bilmirsense sus, insan saysinlar!!!
KGB (2011-08-10 02:22)Yarad?c?l???
N?simi dilin z?nginlikl?rind?n q?zall?rind? ?z?n?m?xsus bir ustal?qla istifad? edib. B?'z?n ?air ?e'rl?rini yaln?z xitab v? ifad?li t?krarlar ?z?rind? qurur:
Nigar?m, dilb?rim, yar?m, ?nisim, munisim, can?m
R?fiqim, h?md?mim, ?mr?m, r?van?m, d?rd? d?rman?m...
Dil?fruzum, v?fadar?m, cik?rsuzum, c?fakar?m,
Xudav?ndim, cahandar?m, ?mirim, b?yim? xan?m.
Bilirsense danis,ilham alsinlar...Bilmirsense sus, insan saysinlar!!!
KGB (2011-08-10 02:23)Filosof-?airin poeziyas? ?ox tez bir zamanda Orta Asiya, T?rkiy? v? ?ran xalqlar? aras?nda populyarl?q qazan?r. H?llac M?nsurla birlikd? onun ad? ?z ?qid?si u?runda qeyri -adi s?daq?t v? c?surluq r?mzin? ?evrilir. Onun ?s?rl?ri bir ?ox dill?r? ?evrilir v? h?min dill?rd? yaz?b-yaradan ?airl?r onu t?qlid edirl?r. N?siminin ?e'rl?rini xalq aras?nda avazla
oxumaq v? onun h?rufi ideyalar?n? t?bliq etm?k ?st?nd? bir ?oxlar? ?zablara qatla??r, h?tta canlar?ndan da ke?irl?r.
Bilirsense danis,ilham alsinlar...Bilmirsense sus, insan saysinlar!!!
KGB (2011-08-10 02:27)Yarad?c?l???n?n ilk d?vrl?rind? N?simi d? ustad? N?imi kimi sufizm m?vqeyind? dayan?r v? tan?nm?? sufi ?eyxi ?iblinin t?'limini davam etdirirdi. Bu m?rh?l?d? ?air ?z ?s?rl?rini "H?seyni", "Seyid H?seyni", "Seyid" t?x?ll?sl?ri il? yaz?r. Lakin X ?srin sufi ?ran filosof-?airi H?seyn H?llac M?nsurun t?'limi N?siminin ruhuna daha yax?n idi. ?lk d?f? m?hz o demi?di ki, "M?n allaham!" Bu c?r k?fr say?lan fikirl?rin? g?r? H?llac M?nsur daim t?'qibl?r? m?'ruz qalm?? v? n?hay?t, ?z ?mr?n? dar a?ac?nda ba?a vurmu?du. ?qid?si u?runda bu c?r f?dakarl?q g?st?rm?y? haz?r olan N?simi d? M?nsura heyran k?silmi? v? ?z ?s?rl?rind? onu t?r?nn?m etmi?di. Maraql?d?r ki, ?air h?rufi t?'limini q?bul etdikd?n sonra da H?llaca vur?unlu?undan qalmam??d?. Bu s?zl?ri m??yy?n m?'nada N?siminin uzun m?dd?t sadiq qald??? sufi f?ls?f?si haqda da s?yl?m?k olar. Bununla ?laq?dar olaraq, Z?mr?d Quluzad? yaz?r: "N?simi yarad?c?l???n?n m?rk?zind? lirik q?hr?man?n a?iq oldu?u, onu y?ks?ld?n, kamill??dir?n v? ?z nuruna q?rq ed?n g?z?l-allah dayan?r. ?nsan ???n ?n y?ks?k, ?lvi duy?u h?min sevgilinin v?sal?na yeti?m?k, ona qovu?maq, onda ?riyib yox olmaqd?r. ?air yaz?r ki, e?qi g?nah sayanlar?n s?zl?rin? baxmayaraq, o, bu yoldan ??kinm?y?c?k. ??nki yaln?z bu yol insan? tanr?ya, h?qiq?t? ?atd?ra bil?r." Daha sonra
oxuyuruq: "Lakin t?dric?n N?siminin d?nyag?r???nd? sufilik h?rufilikl? ?v?z olunur. Bu, h?r ?eyd?n ?nc? ?airin panteist g?r??l?rind?ki d?yi?iklikd? ?ks olunur. Bu g?r??l?rin ?sas?nda art?q e?q v? s?rxo?luq deyil, h?rf, a??l dayanma?a ba?lay?r. Bu zamandan e'tibar?n N?simi f?ls?f?d? N?iminin yaratd??? h?rufiliy? tap?n?r v? onun ?sas m?dd?alar?n? t?bli? edir. Ancaq N?siminin t?bli? etdiyi h?rufilik he? d? N?iminin yaratd??? t?'limin eynil? t?krar? deyil."
Bilirsense danis,ilham alsinlar...Bilmirsense sus, insan saysinlar!!!
KGB (2011-08-10 02:27)N?simi yarad?c?l???n?n ana x?tti insan?n allahla eynil??dirilm?si v? ilahiliyi ideyas?ndan ke?ir. N?siminin bu d???nc?l?rini poetik t?rzd? ifad? el?y?n m??hur ?eir d? fikrimizi s?but edir:
M?nd? s??ar ik?n cahan, m?n bu cahan? s??mazam,
G?vh?ri lam?kan m?n?m, k?vn? m?kan? s??mazam.
?r?l? f?r?u kaf? nun m?nd? bulundu c?ml? ??n,
K?s s?zun?v? ?bs?m ol, ??rhu b?yan? s??mazam.
K?vn? m?kand?r ay?tim, zati d?r?r biday?tim,
S?n bu ni?anla bil m?ni, bil ki, ni?an? s??mazam.
Kims? g?man? z?nn il? olmad? h?qq il? bili?,
H?qqi bil?n bilir ki m?n, z?nn? g?man? s??mazam.
Sur?t? baxu m?'nini sur?t i?ind? tan? kim,
Cism il? can m?n?m, v?li cism il? can? s??mazam.
H?m s?d?f?m, h?m inciy?m, h??ru sirat ?dinciy?m,
Bunca quma?u r?xt il? m?n bu d?kan? s??mazam.
G?nci-nihan m?n?m m?n u?, eyni-?yan m?n?m, m?n u?,
G?vh?ri-kan m?n?m m?n u?, b?hr?vu kan? s??mazam.
G?r?i m?hiti-?z?m?m, ad?m ad?mdir, ad?m?m,
Dar il? k?nf?kan m?n?m, m?n bu m?kan? s??mazam.
Can il? h?m cahan m?n?m, d?hril? h?m zaman m?n?m,
G?r bu l?tifeyi ki m?n, d?hru z?man? s??mazam.
?ncum il? f?l?k m?n?m, v?hy il? h?m m?l?k m?n?m,
??k dilinivu ?bs?m ol m?n bu lisan? s??mazam.
Z?rr? m?n?m, g?n?? m?n?m, ?ar il? p?ncu ?e? m?n?m,
Sur?ti g?r b?yan il?, ??nki b?yan? s??mazam.
Zat il?y?m sifat il?, q?dr il?y?m b?rat il?,
G?l??k?r?m n?bat il?, b?st? d?han? s??mazam.
Nar m?n?m, ??c?r m?n?m, ?r?? ??xan h?c?r m?n?m,
G?r bu odun z?ban?sin, m?n bu z?ban? s??mazam.
??ms m?n?m, q?m?r m?n?m, ??hd m?n?m, ??k?r m?n?m,
Ruhi-r?van ba???laram, ruhi-r?van? s??mazam.
G?r?i bu g?n N?simiy?m, ha?imiy?m, qurey?iy?m,
Bundan uludur ay?tim, ay?t? ?an? s??mazam.
Bilirsense danis,ilham alsinlar...Bilmirsense sus, insan saysinlar!!!