Mirz? ?l?kb?r Sabir

Lara (2011-08-10 20:23)
?l?kb?r Zeynalabdin o?lu Tahirzad? (Sabir) 1862-ci il 30 may-da ?amax?da anadan olmu?dur. Atas? ki?ik baqqal d?kan? olan dindar bir ki?i idi v? ?l?kb?ri g?l?c?kd? ruhani g?rm?k ist?yirdi. Buna g?r? o?lu s?kkiz ya??na ?atanda onu mollaxanaya qoymu?du.

Mollaxanada ?agirdl?rin ilk v?zif?si Quran? oxumaq idi. Ancaq ?l?kb?r Quran? oxuyub ba?a vurmadan yaz? yazd??? ???n mollas? t?r?find?n falaqqaya sal?n?b d?y?lm??d?. Onu s?xan yaln?z mollaxanadak? d?z?lm?z qanun-qaydalar, maraqs?z ke??n d?rsl?r idi. Evd? ata v? anas? s?kkiz ya?l? o?ullar?n? oruc tutma?a, namaz q?lma?a m?cbur edirdil?r. Sabirin u?aq vaxt? yazd??? ?? misral?q ilk ?erind? bu ac? h?qiq?t ?ox t?sirli ifad? olunur:

Tutdum orucu ir?mazanda,
Qald? iki g?z?m qazanda,
Mollam da d?y?r yaz? yazanda.

Sabir 12 ya??na q?d?r mollaxanada oxumu?, sonra m??hur ?air Seyid ?zimin a?d??? yeni ?sullu m?kt?b? ke?mi?di. Bu m?kt?b onun ???n faydal? olmu?, x?s?sil? biliyinin v? ?airlik istedad?n?n inki?af?na k?m?k etmi?dir. M??llimi ?l?kb?r? fars dilind?n ?erl?r t?rc?m? etdirir, sonra bu t?rc?m?l?ri oxuyub ona m?sl?h?tl?r verir, m?kt?bli ?airin yarad?c?l?q h?v?sini art?r?rd?.

Seyid ?zim ?z ?agirdinin t?rc?m?l?ri il? b?rab?r, orijinal ?erl?rini d? oxuyub redakt? edirmi?. Lakin bir-iki il sonra atas? ?l?kb?ri t?hsild?n ay?r?b ?z d?kan?nda k?m?k?i i?l?dir. Ancaq elm? v? ?d?biyyata h?v?si s?nm?y?n g?nc yen? oxuyub yazma??nda davam edir. Dostu Abbas S?hh?tin yazd???na g?re, Sabir al??-veri?d?n ziyad? oxuyub-yazma?a h?v?s g?st?rdiyi ???n atas? hirsl?nib tez-tez onu m?z?mm?t edirmi?: h?tta bir d?f? ?er d?ft?rini d? c?r?bm??.

Atas?n?n bu h?r?k?ti g?nc Sabir? a??r t?sir ets? d?, onu m?tali?d?n v? ?er yazmaqdan ??kindir? bilmir. ?ksin?, bu m?nasib?tl? yazd??? bir qit?sind? o, ?er d?ft?rinin atas? t?r?find?n c?r?lmas?na cavab olaraq ?airlikd?n ?l ??km?y?c?yini, atas? onu bir d? incid?rs?, ?amax?dan ??x?b ged?c?yini qeyd edir.

Do?rudan da, Sabir atas?n?n verdiyi ?zab-?ziyy?td?n xilas olmaq ???n 1885-ci id? ziyar?t ad? il? s?yah?t? ??x?b, Orta Asiyaya, oradan da ?rana gedir.O, S?bzivar, Ni?apur, S?m?rq?nd, Buxara, Xorasan v? ba?qa ??h?rl?ri g?zir. Bir t?r?fd?n yerli feodal v? ruhani a?alar?n talad??? bu yerl?rin yoxsullu?u v? c?hal?ti ?air? a??r t?sir ba???lay?rsa, o biri t?r?fd?n bu ??h?rl?rd? t?r?qqip?rv?r alim v? yaz???larla g?r???b tan?? olur.

Lara (2011-08-10 20:31)
?lk s?f?rind?n qay?dandan sonra 1887-ci ild? o, qohumlar?ndan olan B?llurnis? adl? q?zla evl?nir. On be? il ?rzind? onun 8 q?z?, bir o?lu d?nyaya g?lmi?dir. Bel? b?y?k ail? sahibi olmaq Sabirin v?ziyy?tini olduqca ??tinl??dirmi?di. Ba?qa bir s?n?ti olmayan ?air ail?sini doland?rmaq ???n sabun bi?irib sat?r, ail?sini ?ox ??tinlikl? doland?r?rd?. Buna baxmayaraq o, yen? d?vr?n?n qabaqc?l ziyal?lar? il? ?laq? saxlay?r, b?dii yarad?c?l?qla m???ul olurdu.

1902-ci ild? ba? vermi? d?h??tli z?lz?l? ??h?ri tar-mar etmi?di.Yan??n n?tic?sind? ??h?rd? y?zl?rc? imar?t yan?b k?l? d?nm??, ?halinin ?ox qismi evsiz-e?iksiz, quru yerd? qalm??d?. Bu zaman Sabirin evi d? da??lm??d?. ?air t?k ba??na b?y?k bir ??tinlikl? ail?si ???n m?v?qq?ti bir daxma d?z?ltmi?di.

Lara (2011-08-10 20:33)
Xatir?l?rd? deyilir ki, ?ox f?dakar, qay??ke?, mehriban ail? ba???s? olan Sabir u?aqlar?n?n yaln?z maddi ehtiyac?n? deyil, m?n?vi rahatl?q v? t?r?qqisini d? t?min etm?y? ?al??m??d?r. O, arvad?n? v? q?z?n? savadl? g?rm?k ist?yir, onlara ?lifba ?yr?dirmi?. ?airin q?z? S?riyy? sonralar yaz?rd? ki, h?yat?n?n olduqca a??r, s?x?nt?l? ke?m?sin? baxmayaraq, atam xo? ?zl?,zarafat??l, s?mimi idi.

XIX ?srin sonu, XX ?srin ilk ill?rind? a??r ail? qay??s? ??k?n Sabir ?erd?n bir q?d?r uzaqla?sa da, tamam ayr?lmam??d?. 1901-ci ild? ?amax?ya qay?dan Abbas S?hh?tin bu zaman onu m?n?vi c?h?td?n b?y?k k?m?yi d?ymi?di. Onlar bo? vaxtlar?nda ?amax?n?n o zamank? ziyal?lar?ndan A??li B?y Nas?h v? M?h?mm?d T?rrahla ki?ik bir ?d?bi m?clis d?z?ldib, ax?amlar klassik ?airl?rin v? ya ?zl?rinin ?erl?rini oxuyub t?hlil v? m?zakir? edirdil?r.

Lara (2011-08-10 20:34)
XX ?srin ?vv?ll?rind?n ba?layaraq Sabirin ?erl?ri m?tbuat s?hif?l?rind? g?r?n?r. 1903-c? ild? “??rqi-Rus” q?zetind? onun ?eri ?ap olunur. Bir q?d?r sonra is? o,”H?yat” q?zetind? ?er ?ap etdirir. 1906-c? ild? “Molla N?sr?ddin” jurnal?n? ?z arzular?na m?vafiq h?qiqi bir xalq jurnal? kimi qar??lay?b onun ?n sevimli ?airi, ?n f?al m??llifl?rind?n biri oldu.

Bu zamandan C.M?mm?dquluzad? il? Sabir aras?nda q?r?lmaz dostluq m?nasib?tl?ri yarand?. H?r iki s?n?tkar ?m?k?i xalq?n qan?n? soran zal?m a?alara, yaltaq ruhanil?r?, satq?n ziyal?lara sars?d?c? z?rb?l?r vururdu. B?t?n bunlar?n n?tic?si olaraq Sabir ?z?n? ?oxlu dost qazand??? kimi, d??m?n d? qazanm??d?. ?erl?rini gizli imzalarla yazmas?na baxmayaraq, ist?r ?amax?da v? Bak?da, ist?rs? d? Az?rbaycan?n ba?qa yerl?rind? v? ?randa bir ?ox irtica??lar ?airin ?s?rl?rini pisl?yir, onun yazd???n? oxuyanlar? kafir elan edirdil?r. H?tta b?z?n ruhanil?r Sabirin ?l?m?n? fitva verir, varl?lar ona h?d?l?yici m?ktublar g?nd?rir, qo?ular k???d? yolunu k?sib a??r s?zl?r deyirdil?r.

1907-ci ilin ?vv?ll?rind? Sabir sabun bi?irib satmaqdan ?l ??kib, m?tbuat v? maarif sah?sind? ?al??maq, ?er yarad?c?l???n? daha m?nt?z?m davam etdirm?k q?rar?na g?lir. O, Bak?ya g?lib bir m?dd?t “?r?ad” q?zetinin redaksiyas?nda korrektor i?leyir v? m??llimlik imtiyaz? ?ld? etm? ???n imtahan verm?y? haz?rla??r. Bu arada Qori m??lliml?r Seminariyas?nda i?l?y?n m??llim dostlar?ndan bir ne?? f?r?hli m?ktub al?r. H?min m?ktublarda deyirdi ki, yax?n zamanlarda seminariyan?n Az?rbaycan ??b?sind? m??llim yeri bo?alacaqd?r. Dostlar? ?air? h?min yeri tutmaq ???n t???bb?s etm?yi m?sl?h?t g?r?r v? bu i?d? ona k?m?k ed?c?kl?rini bildirir.

1908-ci il aprelin 11-d? Bak? quberniya ruhani idar?sind? imtahan ver?n ?air may?n 7-d? Tiflis? gedib, Qafqaz ?eyx?lislam? idar?sind?n ana dili v? ??ri?t m??llimi diplomu al?r. Lakin Qorid?n ald??? bir m?ktubdan sonra o, seminariyadan ?midini k?sm?li olur. Bir m?dd?t ?air ?amax? m?kt?bl?rind?n birind? k?m?k?i m??llim sif?til? d?rs deyir. M??llim yolda?lar? onun d?rin bilik v? pedaqoji ustal?qla verdiyi d?rsl?ri ?ox b?y?nirl?r.

H?min ilin sentyabr ay?nda Sabir ?oxdan arzulad??? “?mid” m?kt?bini a?ma?a m?v?ff?q olur. Bu m?kt?bd? 60-a q?d?r ?agird oxuyurdu.Yeni ?s?lda olan ba?qa m?kt?bl?rd?ki kimi burada da ?agirdl?r skamyada oturur, ?yani v?saitl?rd?n istifad? edir, ekskursiyaya ??x?rd?lar. M?kt?bd? ana dili, fars dili, hesab, co?rafiya v? t?bi?t? dair m?lumat verilir, Quran v? ??ri?t d?rsl?ri t?dris edilirdi.

1910-cu ilin ?vv?ll?rind? Sabir Bak?ya i?l?m?y? g?lir. ?vv?lc? “Z?nbur” jurnal?n?n redaksiyas?nda ?al???r. Az sonra Balaxan? m?kt?bind? b?y?k h?v?sl? d?rs dem?y? ba?lay?r. M??llimliyi il? b?rab?r, ?air Balaxan? neft m?d?nl?rind? i?l?y?n f?hl?l?r?, yerli inqilab??lara yax?nla?araq, onlar?n a?d?qlar? “Nur” kitabxanas?n?n f?al ?zv? olur. O ilin yaz?ndan Sabir Bak?da ??xan “G?n??” v? “H?qiq?t” q?zetl?rinin redaksiyas?nda i?l?yir. “G?n??” q?zeti h?r h?ft?nin c?m? g?n? “Palanduz” s?rl?vh?si il? g?l?? s?hif?si burax?rd?. Sabir bu s?hif?d? “Niz?dar” v? “?uvalduz” imzalar? il? m?nt?z?m sur?td? if?a?? ?s?rl?r ?ap etdirir. ?air eyni zamanda “Molla N?sr?ddin”? d? yazmaqda davam edir.

Lara (2011-08-10 20:40)
Aylarla ehtiyac i?ind?, i?siz, ?zab-?ziyy?tl? dolanan b?y?k ?air 1910-cu ilin ax?rlar?nda ciy?r x?st?liyin? tutulub, ?amax?ya qay?d?r. 1911-ci ilin may ay?nda o, m?alic? ???n Tiflis? gedib, dostu C.M?mm?dquluzad?nin evind? yat?r. “Molla N?sr?ddin”in ?m?kda?lar? ?air? b?y?k qay??ke?lik g?st?rirl?r. X?st?liyinin getdikc? ?idd?tl?ndiyin? baxmayaraq, Sabir yen? ?er yazma?a davam edir, yeni-yeni taziyan?l?r ?z?rind? i?l?yir, “Molla N?sr?ddin” jurnal?n?n redaksiya i?l?rin? yax?ndan k?m?k edir.

?yun ay?nda h?kiml?r ?air? c?rrahiy? ?m?liyyat? aparma?? t?klif edirl?r. Lakin x?st? buna raz? olmur. O, ?amax?ya qay?d?r. Ax?r g?nl?rind?n birind? ?air deyir:
?st?r?m ?lm?yi m?n, leyk qa?ar m?nd?n ?c?l,
G?r n? b?db?xt?m, ?c?ld?n d? g?r?k naz ??k?m!

“Molla N?sr?ddin” jurnal? 1911-ci il 14-c? say?nda x?st? ?air? maddi yard?m etm?y? ?a??ran bir elan d?rc edir. Bu elandan sonra Rusiyan?n v? ??rqin bir ?ox ??h?rl?rind?n onlarla oxucu b?y?k xalq ?airin? m?h?bb?t v? h?rm?t ?lam?ti olaraq “Molla N?sr?ddin”in ?nvan?na ian? g?nd?rirl?r.

X?st?liyinin ?ox ?idd?tl?ndiyini v? ona ba?qa bir ?lac olmayaca??n? g?r?n ?air c?rrahiy? ?m?lliyat?na raz? olub, iyulun 8-d? Bak?ya g?lir. Lakin art?q h?kiml?r c?rrahiy?nin d? he? bir fayda verm?y?c?yini s?yl?y?r?k, ona tez ?amax?ya qay?tma?? m?sl?h?t g?r?rl?r. Jurnalist H.Qas?mov x?st? ?airl? Bak?da son g?r???n? xat?rlayaraq yaz?r: “...Q?zetd? yazarsan, Sabir deyirdi ki, m?n v?c?dumda olan ?timi xalq?m?n yolunda ??r?td?m. ?g?r ?m?r v?fa ets?ydi, s?m?kl?rimi d? xalq?m?n yolunda qoyard?m”.

1911-ci il iyulun 12-d?, h?yat?n?n v? yarad?c?l???n?n ?n parlaq bir vaxt?nda Sabir v?fat edir. ?airin c?naz?si ?amax?da “Yeddi g?nb?z q?biristan?”nda d?fn olunur.

Sabirin xatir?sin? h?rm?t ?lam?ti olaraq v?fat?ndan bir il sonra, 1912-ci ild? arvad? B?llurnis? xan?m, dostlar? Abbas S?hh?t v? M.Mahmudb?yovun s?yi il? onun ?erl?ri “Hophopnam?” ad? il? ?ap olundu. cular kitab? h?rar?tl? qar??lad?lar. ?ki il sonra xalq?n ian?sil? “Hophopnam?”nin ikinci, daha m?k?mm?l n??ri burax?ld?. Sovet hakimiyy?ti ill?rinde Sabir irsin? maraq g?r?lm?mi? d?r?c?d? artd?, “Hophopnam?” b?y?k tirajla bir ne?? d?f? ?ap olundu.

Lara (2011-08-10 20:55)
?airin dahiliyi ondadir ki,onun yazd??? ?eirl?r h?l? d? oz aktuall???n? qoruyub saxlay?r,m?asir z?man?mizl? s?sl??ir.B?z?n fikirl??ir?m ki,Sabir m?hz bizim d?vr?m?z?n probleml?rini g?r?b yazm??d?r

Lara (2011-08-10 21:01)
Mill?t nec? tarac olur olsun, n? i?im var?!
Mill?t nec? tarac olur olsun, n? i?im var?!
D??m?nl?r? m?htac olur olsun, n? i?im var?!
Qoy m?n tox olum, ?zg?l?r il? n?di karim,
D?ny?v? cahan ac olur olsun, n? i?im var?!

S?s salma, yatanlar ay?lar, qoy h?l? yats?n,
Yatm??lar? raz? deyil?m kims? oyats?n,
T?k- t?k ay?lan varsa da, h?q dad?ma ?ats?n,
M?n salim olum, c?ml? cahan batsa da bats?n;

Mill?t nec? tarac olur olsun, n? i?im var?!
D??m?nl?r? m?htac olur olsun, n? i?im var?!

Salma yad?ma s?hb?ti- tarixi – c?hani,
?yyami- s?l?fd?n dem? s?z bir d?, filani,
Hal is? g?tir meyl el?yim dolman?, nani,
M?st?qb?li g?rm?k n? g?r?k , ?mrd? fani;

Mill?t nec? tarac olur olsun, n? i?im var?!
D??m?nl?r? m?htac olur olsun, n? i?im var?!

?vladi- v?t?n qoy h?l? avar? dolans?n,
?irkabi- s?fal?tl? ?li, ba?? bulans?n,
Dul ?vr?t is? sail? olsun, oda yans?n,
Ancaq m?nim avazeyi- ??nim ucalans?n;

Mill?t nec? tarac olur olsun, n? i?im var?!
D??m?nl?r? m?htac olur olsun, n? i?im var?!

H?r mill?t edir s?fheyi – d?nyad? t?r?qqi,
Eyl?r h?r? bir m?nzili- m?vad? t?r?qqi,
Yor?an – d???yimd? d??? g?r yad? t?r?qqi,
Biz d? ed?rok al?mi- r?yad? t?r?qqi;

Mill?t nec? tarac olur olsun, n? i?im var?!
D??m?nl?r? m?htac olur olsun, n? i?im var?!
M?qal? 012
Yaz?lma tarixi 9-30-2007
Reytinq